Strefę, na mocy układu zawartego w 1985 roku w Schengen (Luksemburg) i późniejszych umów, tworzyć będą od 21 grudnia 22 państwa Unii Europejskiej, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Irlandii, Cypru, Rumunii i Bułgarii. Wchodzi do niej większość państw przyjętych do Unii Europejskiej w 2004 roku. W Schengen są też Islandia i Norwegia.

Idea, która przyświecała utworzeniu strefy, polega na maksymalnym ułatwianiu gwarantowanego przez unijne prawo swobodnego przepływu osób, towarów i usług między krajami członkowskimi i stowarzyszonymi. Na zniesieniu kontroli granicznych skorzystają więc m.in. przewoźnicy i kierowcy ciężkich pojazdów. - Szacuję, że na każdym przejeździe granicy Polski z innym państwem unijnym "zarobimy" parę godzin - mówi nam przewoźnik międzynarodowy z Poznania. - Po naszym wejściu do UE w 2004 roku kolejki na granicy np. z Niemcami znacznie się zmniejszyły, ale wciąż jeszcze są.

Wewnątrzunijne granice można będzie przekraczać wszędzie. Wyodrębnione przy nich przejścia graniczne do obsługi ruchu towarowego (tylko przez takie, a nie przez przejścia "osobowe" mogą obecnie przejeżdżać tiry) formalnie przestają istnieć. To będzie korzystne zwłaszcza w planowaniu tras międzynarodowych, bo oznacza możliwość wyboru najkrótszych i najszybszych dróg przejazdu z kraju do kraju.

Ale są i minusy. To bardziej drobiazgowe i czasochłonne kontrole na przejściach "zewnętrznych", czyli na granicach z Rosją, Białorusią i Ukrainą, gdzie i tak długo się stoi. A także więcej kontroli wewnątrz Polski, przeprowadzanych przez tzw. grupy mobilne pograniczników. Na drogach pojawią się m.in. ich specjalne busy, wyposażone w terminale komputerowe z bazą danych o osobach poszukiwanych, a także z laboratorium do ekspresowego pobierania i weryfikowania odcisków palców czy przeprowadzania testów narkotykowych. Przy okazji poszukiwań nielegalnych imigrantów i przemytu pogranicznicy mogą przeprowadzać kontrole drogowe i karać np. za brak winiety.