Podstawę odpowiedzialności przewoźnika może stanowić Konwencja CMR lub Prawo przewozowe, w zależności od rodzaju wykonywanego transportu – krajowego lub międzynarodowego. Co do zasady, przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy. Przewoźnik jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec (art. 17 Konwencji CMR). Na podstawie Prawa przewozowego, Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki. Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności określonej w zdaniu poprzedzającym, jeżeli utrata, ubytek lub uszkodzenie albo opóźnienie w przewozie przesyłki powstały z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, niewywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej. Dowód, że szkoda lub przekroczenie terminu przewozu przesyłki wynikło z jednej z wymienionych okoliczności, ciąży na przewoźniku (art. 65 Prawa przewozowego). Abstrahując od podstaw prawnych, warto zwrócić uwagę na kilka zasadniczych kwestii:

Po przyjęciu towaru przewoźnik jest zobowiązany sprawdzić widoczny stan towaru i jego opakowania, powinien on także uzasadnić wszelkie zastrzeżenia, jakie uczyni w przedmiocie widocznego stanu towaru i jego opakowania (art. 8 ust. 1 lit. b CMR). W braku uzasadnionych zastrzeżeń przewoźnika, wpisanych do listu przewozowego, istnieje domniemanie, że towar i jego opakowanie były w dobrym stanie w chwili przyjęcia przez przewoźnika i że ilość sztuk, jak również ich cechy i numery były zgodne z oświadczeniami w liście przewozowym (art. 9 ust. 2 CMR). Brak sprawdzenia towaru przez kierowcę może zatem skutkować odmową jego przyjęcia przez odbiorcę, a w konsekwencji odpowiedzialnością przewoźnika. Warto jeszcze wspomnieć o nierzadkich sytuacjach, kiedy to kierowca nie zostaje dopuszczony do uczestniczenia w załadunku. W takiej sytuacji za ewentualne braki w towarze odpowiedzialność ponosi przewoźnik. Kierowca również może ponieść odpowiedzialność z tego tytułu względem swojego pracodawcy. Przewożony towar, pomimo iż nie jest własnością przewoźnika, stanowi mienie powierzone pracownikowi – kierowcy, za które ponosi on odpowiedzialność całym swoim majątkiem bez ograniczeń.

Konwencja CMR nie określa, na kim ciąży obowiązek dokonania czynności załadunkowych. Strony w umowie powinny uregulować tę kwestię. Natomiast zgodnie z Prawem przewozowym, jeżeli umowa lub przepis szczególny nie stanowią inaczej, czynności ładunkowe należą odpowiednio do obowiązków nadawcy lub odbiorcy. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy załadunku dokonuje kierowca, pomimo iż umowa nie zawiera takiego obowiązku. W takim przypadku kierowca działa bez nadzoru przewoźnika, wykonując instrukcje nadawcy. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku rozładunku. Jeżeli kierowca, wbrew postanowieniom umowy dokonuje rozładunku towaru, to należy przyjąć, że wydanie towaru nastąpiło przed rozładunkiem, w momencie umożliwienia odbiorcy dostępu do towaru. Nie można przy tym wykluczyć sytuacji, że kierowca uprawniony będzie do składania oświadczeń woli w imieniu przewoźnika, a co za tym idzie – wyrażając zgodę na czynności załadunkowe lub rozładunkowe będzie działał w jego imieniu i na jego ryzyko.

Przewoźnik powinien dochować należytej staranności podczas rozładunku towaru i zweryfikować, komu przekazuje przewożony ładunek. Szczególną ostrożność powinien zachować przy ewentualnych zmianach dotychczasowych ustaleń, przede wszystkim w zakresie zmiany miejsca lub terminu dostawy, a także odbiorcy. Zmiana miejsca przeznaczenia towaru oczywiście jest dopuszczalna, ale pod warunkiem, że dokonuje jej uprawniony podmiot. W takich sytuacjach najlepiej poprosić o przesłanie wiadomości sms lub mailowej z numeru lub adresu, odpowiednio, którymi posłużono się przy zleceniu przewozu. W przeciwnym razie, w przypadku ewentualnej kradzieży towaru, przewoźnikowi może zostać zarzucone rażące niedbalstwo, które skutkować będzie jego pełną odpowiedzialnością za przewożony towar oraz odmową wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela.

W praktyce często zdarzają się kradzieże towaru na parkingach niestrzeżonych. W przypadku pozostawienia pojazdu na nieodpowiednim parkingu, pełną odpowiedzialność za zdarzenie ponosić będzie przewoźnik. Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na treść klauzul ubezpieczeniowych. Niejednokrotnie bowiem jest tak, że przewoźnik wykupuje dodatkowe klauzule parkingowe, które w rzeczywistości go nie chronią, bowiem definicja odpowiedniego parkingu jest bardzo obostrzona. Często sprowadza się ona do parkingu oświetlonego, w którego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się otwarty całodobowo budynek użyteczności publicznej, co jest skrupulatnie weryfikowane przez ubezpieczyciela.

Jest niezbędna w przypadku dostawy towarów do Wielkiej Brytanii, gdzie odnotowuje się częste przypadki wtargnięcia nielegalnych imigrantów do pojazdu. Niezwykle istotnym jest dobór odpowiedniego środka transportu. Użycie pojazdu z plandeką zamiast pojazdu z naczepą kontenerową może zostać potraktowane jako rażące niedbalstwo. Niedochowanie należytej staranności przewoźnika podczas przewozu towaru skutkować może nie tylko odpowiedzialnością za uszkodzenia towaru wobec zleceniodawcy, ale również odmową wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela, jak również nałożeniem kary administracyjnej przez organ brytyjski (600 funtów za każdego nielegalnego imigranta na kierowcę oraz 2000 funtów za każdego nielegalnego imigranta na przewoźnika). Zanim podejmie się trasę do Wielkiej Brytanii, warto wcześniej uzyskać od organu brytyjskiego akredytację efektywnego systemu zabezpieczającego, która niejednokrotnie pozwala na odstąpienie od nałożenia kary administracyjnej.
***
Należy podkreślić, że przewoźnik jest profesjonalistą w obrocie, a co za tym idzie – wymagana jest od niego należyta staranność przy wykonywaniu zlecenia. Każdorazowa ocena zachowania przewoźnika dokonywana jest przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej działalności, na który składa się obowiązek zachowania szczególnej ostrożności w doborze środka transportu i stosowanych zamknięć, podczas prowadzenia pojazdu i w czasie postoju, jak również podczas opuszczania pojazdu i wybierania miejsc na odpoczynek lub nocleg, czy kontaktowania się z osobami trzecimi.

Mariusz Hendzel,
ekspert Kancelarii Transportowej ITD-PIP